ناکجا آباد
«گذشته» نه متعلق به ایران است، نه فرانسه و نه هیچ جای دیگر عالم. فیلمی گنگ و عقیم است که متوجه نمی‌شویم در کجا اتفاق می‌افتد و بر خلاف آنچه کارگردان فیلم در مصاحبه‌اش گفته، نه تنها نتوانسته از لایۀ دوم برای ما حرفی داشته باشد که حتی زبانش در بیان لایۀ اول هم الکن بوده است. نمی‌دانیم کجا اتفاق می‌افتد؛ از این جهت که مکان در سینما ماهیّتی کیفی دارد و نه کمی. و این بدان معناست که مکانی که فیلم در آن به وقوع می‌پیوندد باید معرّف شخصیت‌ها و تکمیل‌کنندۀ میزانسن فیلم باشد؛ اما در «گذشته» شخصیتی به معنای سینماییِ آن حضور ندارد که کارگردان برای آن مکانی تعریف کند و این می‌شود لا مکانی.
به غیر از «فؤاد» شخصیت دیگری در فیلم حضور ندارد و باقی بازیگرها حتی تیپ هم نیستند و این ضعف اصلی فیلم است. «فرهادی» حتی توانایی از آب درآوردن شخصیت اصلی فیلم خود (احمد) را ندارد. فیلم در فرانسه فیلمبرداری شده و به زبان فارسی نیست. نکتۀ قابل تأمل این است؛ چرا این فیلم که از نظر تکنیکی استانداردهای لازم را ندارد و در آن یک شخصیت که بتوانیم آن را معرّف مردم ایران بدانیم حضور ندارد به عنوان نمایندۀ سینمای ایران برای شرکت در اسکار انتخاب شده است؟ و حقیقتاً چرا؟
و «احمد» در جواب فؤاد چه دارد که بگوید؟ تنها ادایی از زنان ایرانی و دیگر هیچ... . البته هیچ که نه؛ می‌تواند قرمه‌سبزیِ جا نیفتاده‌ای درست کند و ما هم خوشحال باشیم که غربی‌ها برای یک بار هم که شده قرمه‌سبزیمان را دیده‌اند و چه کار بزرگی! شناساندن فرهنگ غنی ایران زمین به سایر ملل!
ای کاش ماجرا به همین‌جا ختم شده بود. در این اثر «احمد» نمایندۀ مردم ایران است برای تمامی کسانی که در خارج از این مرزها منتظر دیدن فیلم برتر سال جمهوری اسلامی ایران هستند. نماینده‌ای سرگردان، بی هدف، بی آرمان، بی هویّت و مرده. فیلم توهین به ایران و ایرانی است و معلوم نیست هیأت انتخاب کننده و مسئولان سینمایی کشور، چه معیارهایی را برای انتخاب این اثر و ارسال آن به اسکار در نظر داشته‌اند؟
امین کریمی
